Thị trường sơ cấp là nơi các tài sản được tạo ra và phân phối lần đầu bởi chính cá nhân/tổ chức phát hành tài sản đó. Thị trường thứ cấp là nơi giao dịch tài sản giữa người mua và người bán (không bao gồm nhà phát hành tài sản)
1. Thị trường sơ cấp là gì?
Thị trường sơ cấp là nơi các tài sản được tạo ra và phân phối lần đầu tiên bởi chính người phát hành tài sản đó. Theo đó, người mua các tài sản trên thị trường sơ cấp sẽ mua trực tiếp từ bên phát hành.
Ví dụ, đối với tài sản là cổ phiếu, thị trường sơ cấp là nơi mà người mua (thông thường là các quỹ đầu tư, ngân hàng, các cá nhân có tài sản ròng lớn…) mua trực tiếp cổ phần từ công ty. Sau đây là lợi ích mà các bên nhận được:
- Đối với công ty: Nhận được khoản tiền từ nhà đầu tư để phát triển, đổi lại mất đi một phần quyền sở hữu.
- Đối với nhà đầu tư: Có quyền sở hữu một phần công ty với mức giá rẻ hơn (so với thị trường thứ cấp), đổi lại phải chịu chi phí trung gian cao hơn và rủi ro về thanh khoản.
- Đối với các bên trung gian: Nhận được khoản phí hoa hồng cho việc xúc tiến mua bán giữa các bên.
Thông thường, các sản phẩm trên thị trường sơ cấp phải chịu ít yêu cầu về mặt pháp lý hơn so với thị trường thứ cấp. Do đó, chúng sẽ có mức độ rủi ro cao hơn và yêu cầu số vốn ban đầu lớn.
2. Thị trường thứ cấp là gì?
Thị trường thứ cấp là nơi giao dịch tài sản giữa các nhà đầu tư sau khi tài sản đã được phát hành lần đầu ở thị trường sơ cấp.
Trong thị trường thứ cấp, các sản phẩm có tính chuẩn hoá cao và chịu nhiều quy định pháp luật nhằm đáp ứng nhu cầu giao dịch của đại chúng.
Cũng ví dụ với tài sản là cổ phiếu, thị trường thứ cấp là sàn giao dịch chứng khoán nơi người mua và người bán (không phải công ty phát hành cổ phiếu) gặp nhau để giao dịch. Giá cả được quyết định bởi cung cầu thị trường.
Do người mua cổ phiếu trên thị trường thứ cấp mua từ những người khác nên số tiền này không chảy trực tiếp vào doanh nghiệp.
So với thị trường sơ cấp, thị trường thứ cấp có những điểm khác biệt như sau:
- Tính thanh khoản cao hơn do tiếp cận được với số đông.
- Chi phí trung gian theo đó cũng thấp hơn do sản phẩm được chuẩn hoá và có hệ thống giao dịch.
- Mức độ rủi ro thấp hơn.
3. Thị trường sơ cấp và thứ cấp tương tác với nhau ra sao?
Thị trường sơ cấp là nơi tài sản được hình thành lần đầu, vì vậy đây là cơ sở để hình thành nên thị trường thứ cấp.
Vậy tại sao thị trường sơ cấp thường dành cho các nhà đầu tư chuyên nghiệp? Liệu các nhà đầu tư cá nhân có bị thiệt thòi hơn khi phải mua tài sản với mức giá cao hơn trên thị trường thứ cấp?
Lấy ví dụ với tài sản là cổ phiếu. Khi cổ phiếu chưa được niêm yết trên sàn giao dịch, việc sở hữu chúng sẽ rất khó khăn, vì nhà đầu tư phải liên hệ trực tiếp với công ty, thiết lập các hồ sơ, giấy tờ và chịu những ràng buộc liên quan để đảm bảo thương vụ diễn ra thành công.
Quá trình này tiêu tốn rất nhiều thời gian và công sức. Bên cạnh đó, việc tìm kiếm công ty để đầu tư cũng yêu cầu nhiều kiến thức chuyên sâu để có thể tạo ra lợi nhuận. Ngoài ra, trong trường hợp này, nhà đầu tư sẽ còn gặp phải rủi ro thanh khoản nếu công ty mình đầu tư không được niêm yết lên sàn chứng khoán (nơi có thanh khoản cao để có thể “exit” dễ dàng).
Trái lại, đối với cổ phiếu, việc mua/bán, tìm kiếm thông tin về chúng trên thị trường thứ cấp rất dễ dàng. Do đó, nhà đầu tư tại thị trường này sẽ gặp ít rủi ro hơn.
Do đó, việc tồn tại của hai thị trường nhằm mục đích phân biệt giữa những nhà đầu tư chuyên nghiệp và không chuyên, cũng như phân chia rủi ro dựa trên vị thế của họ.
Cũng có thể xem thị trường sơ cấp là một “màng lọc” để các sản phẩm đầu tư phù hợp có thể tiếp cận với đại chúng. Mặt khác, do các nhà đầu tư không chuyên chiếm tỷ lệ lớn trên thị trường nên việc có “màng lọc” kể trên sẽ giúp cho dòng tiền thông suốt, thúc đẩy sự phát triển của hệ thống tài chính.
4. Lựa chọn thị trường trong đầu tư crypto
Thị trường sơ cấp và thứ cấp trong crypto
Tương tự với các định nghĩa ở trên, thị trường sơ cấp trong crypto có thể được hiểu là khi chúng ta mua được token ở các vòng Seed, Private, Series A, Series B… hoặc khi mua được token trong các sự kiện IDO/ICO/IEO/…
Tuy vẫn có sự khác biệt về mức giá mua giữa các vòng kể trên, nhưng điểm chung là các token này đều chưa được niêm yết và giao dịch trên bất kỳ sàn giao dịch nào. Bên cạnh đó, lượng token chúng ta mua là mua trực tiếp (hoặc gần như trực tiếp) từ dự án phát hành.
Đối với crypto, thị trường thứ cấp xuất hiện khi token được niêm yết lên sàn giao dịch (CEX hoặc DEX).
Tuy nhiên, với sự ra đời của sàn DEX và cơ chế decentralized listing (niêm yết phi tập trung), sự khác biệt giữa thị trường sơ cấp và thứ cấp ở crypto không rõ ràng như trong tài chính truyền thống (vì dự án hoàn toàn có thể niêm yết token trực tiếp lên DEX và cung cấp thanh khoản ban đầu cho token).
Việc lựa chọn thị trường tác động tới vị thế đầu tư
Do trong crypto sự khác biệt giữa hai thị trường không quá rõ ràng, nên khi đầu tư crypto, đối với nhà đầu tư cá nhân nhỏ thì cách thức tối ưu rủi ro/lợi nhuận là tìm cơ hội để đầu tư trên thị trường sơ cấp (thường qua IDO/IEO/ICO hoặc các hoạt động whitelist của dự án).
Sở dĩ các nhà đầu tư nhỏ khi đầu tư token sơ cấp sẽ không cần quá lo lắng về vấn đề thanh khoản (vốn là một rủi ro lớn đối với thị trường này), bởi vì khi niêm yết token, thông thường các dự án sẽ cung cấp một lượng thanh khoản nhất định cho chúng (không như cổ phiếu, nếu chúng không được niêm yết trên sàn chứng khoán thì dự án sẽ phải tìm người mua, điều này rất tốn thời gian và chi phí).
Tuy nhiên, nếu chúng ta mua phải token của các dự án không uy tín thậm chí là lừa đảo thì sẽ phải chịu các hệ luỵ như:
- Dự án “ôm tiền” chạy mất, không niêm yết hay thêm thanh khoản cho token trên DEX.
- Chỉ cung cấp một lượng rất ít thanh khoản trên sàn giao dịch.
- Sản phẩm của dự án chỉ làm ra để “cho có”, không mang lại lợi ích cho người mua. Các hoạt động cung cấp thanh khoản hay niêm yết token chỉ là phụ trong khi “thu tiền” mới là mục đích chính.
- Và còn rất nhiều trường hợp khác có thể xảy ra.
Do đó, không phải cứ mua được token với mức giá thấp thì lúc nào chúng ta cũng sẽ thu lại được lợi nhuận. Có rất nhiều rủi ro hiện hữu trong thị trường crypto đòi hỏi mỗi cá nhân phải có cách để kiểm tra chất lượng của mỗi dự án trước khi ra quyết định đầu tư.
5. Tổng kết
Trong quá trình đầu tư, việc lựa chọn thị trường sơ cấp hay thứ cấp ảnh hưởng rất nhiều tới rủi ro và lợi nhuận của khoản đầu tư. Bên cạnh đó, việc đầu tư một trong hai thị trường này còn phụ thuộc nhiều vào năng lực của nhà đầu tư.
Cụ thể trên thị trường crypto, do việc tiếp cận thị trường sơ cấp khá dễ dàng, nên việc lựa chọn mua token trực tiếp từ dự án sẽ là phương án giúp tối ưu rủi ro/lợi nhuận cho nhà đầu tư.
Ngoài ra, đối với nhà đầu tư cá nhân nhỏ, thanh khoản token sẽ không phải là vấn đề quá lớn (do khi niêm yết token trên DEX, dự án thường sẽ cung cấp một lượng thanh khoản nhất định), vì thế mua ở thị trường sơ cấp sẽ tối ưu hơn mua ở thị trường thứ cấp.
Tuy nhiên, đối với crypto, khi đầu tư trên thị trường sơ cấp, chúng ta cũng cần kiểm tra mức độ uy tín của dự án để tránh các trường hợp mua phải các loại token lừa đảo.
